Βασικός μοχλός ανάπτυξης των Σόλων και της Σολιάς

Θέση

Το μεταλλείο της Φουκάσας βρίσκεται στην ημιορεινή περιοχή της Σολιάς, μεταξύ των χωριών Κατύδατα και Άγιος Νικόλαος. Η Φουκάσα είναι ένας σκούρος λόφος  με επίπεδη κορυφή ύψους 130m που δεσπόζει της γύρω περιοχής. Ο λόφος αυτός είναι φαλακρός γιατί καλύπτεται από σωρούς στείρων υλικών, προϊόντων της εκμετάλλευσης του μεγάλου ορυκτού πλούτου που κρύβει στα σπλάχνα του.

Το μεταλλείο αυτό λέγεται και Σκουριώτισσα. Το όνομα αυτό αναφέρεται από το μεσαίωνα και μετά, και οφείλεται στο σκούρο χρώμα που πήρε από τα προϊόντα της εκκαμίνευσης του χαλκού.

Ήταν το σημαντικότερο μεταλλείο της αρχαιότητας και ένα από τα σημαντικότερα μέχρι το 1974. Ήταν το μεταλλείο που έδωσε πλούτο και δόξα στο βασίλειο των Σόλων (1200π.Χ-700μ.Χ), δουλειά και ψωμί σε όλη τη Σολιά από το 1914 μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974.

Τι έγραψαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι

Το μεταλλείο αναφέρεται στα Ομηρικά Έπη με το όνομα Βούκασα. Το όνομα πιθανώς οφείλεται εις το βους και κάσα, δηλαδή χώρος στον οποίο εκτρέφονταν βόδια. Ως τα σήμερα ο χώρος έχει πλούσια βλάστηση, άρα ευνοεί την βόσκηση.

Ο Αριστοτέλης στο βιβλίο του «Περί λίθων διαφοράς» αναφέρει: «… μετάλλων όρος ή Βούκασα, η και εις πόδοσιν του Τρογόδου. Έχει δε διαφοράς μετάλλων χρυσίου και αργυρίου και χαλκού…»

Ο διάσημος γιατρός της αρχαιότητας Γαληνός επισκέφθηκε το 167 μ.Χ. το μεταλλείο και περιγράφει με λεπτομέρεια και με γλαφυρό τρόπο αρκετές από τις εργασίες που γίνονταν σ’ αυτό στο βιβλίο του «Περί των απλών φαρμάκων κράσεως και δυνάμεως». Ο Γαληνός αναφέρει πως πήρε από το μεταλλείο και τα εξής υλικά για την κατασκευή φαρμάκων: «καδμεία, σπόδιον, πομφόλυγα, χαλκίτιν, μίσυ, σώρυ και διφρυγές». Ειδικά για το τελευταίο γράφει: «Εκόμισα δε και τούτου του φαρμάκου πολύ το πλήθος εκ των εν Κύπρω Σόλων, ένθα το μέταλλον εστίν, ως υπό σταδίων της πόλεως τριάκοντα.»

Ιστορική εξέλιξη

Η εκμετάλλευση του χαλκού της Φουκάσας αρχίζει από την Χαλκολιθική εποχή περί το 3000π. Χ. Την εποχή αυτή εξορυσσόταν αυτοφυής (καθαρός) χαλκός και ανθρακικές ενώσεις του από τις οποίες ο χαλκός έβγαινε με απλή τήξη. Αυτό γινόταν στη νοτιοδυτική πλευρά της Φουκάσας γιατί εκεί υπάρχουν μεγάλοι σωροί μαύρης σκουριάς

Με την άφιξη των Ελλήνων περί το 1200π.Χ. και την ίδρυση του Βασιλείου των Σόλων, άρχισε εντονότερη εκμετάλλευση των κοιτασμάτων χαλκού. Όταν εξαντλήθηκαν τα επιφανειακά στρώματα ανοίχθηκαν γαλαρίες. Η υποστήριξη της οροφής των γαλαριών γινόταν με ξυλεία από το γειτονικό Τρόοδος. Η φύση λειτούργησε εδώ με περισσή σοφία. Εμπότισε τα ξύλα των γαλαριών με ψήγματα χαλκού και έδωσε θαυμάσια πρώτη ύλη για έπιπλα! Από τους αρχαίους υπολογίζεται πως εξορύχθηkαν 4 000 000 τόνοι μεταλλεύματος που απέδωσαν 200 000 τόνους χαλκού.

Στην έξοδο μιας από τις κύριες στοές του μεταλλείου βρέθηκε τεράστιος αριθμός θραυσμάτων πήλινων αμφορέων. Οι αμφορείς χρησιμοποιούνταν για άντληση πρασινοκίτρινου νερού, πλούσιου σε θειικό χαλκό και  σίδηρο (χάλκανθος) από τις υπόγειες στοές. Το νερό τοποθετείτο σε πήλινες σκάφες στον ήλιο. Μετά την εξάτμισή του η λάσπη που έμενε ήταν γεμάτη από ενώσεις του χαλκού. Αυτές χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή φαρμάκων, όπως μας ανέφερε και ο Γαληνός πιο πάνω.

Η πλήρης εκμετάλλευση του Μεταλλείου πρέπει να συνεχίστηκε μέχρι τον έβδομο μ.Χ. αιώνα οπότε άρχισαν οι αραβικές επιδρομές. Κατά το Μεσαίωνα η εκμετάλλευση της Φουκάσας ήταν υποτονική και. γινόταν σε οικογενειακή βάση. Αρκετές οικογένειες έκαναν τήξη σκουριάς και ανάπηξη της καταφέρνοντας να διαχωρίσουν το χαλκό. Επί Ενετοκρατίας τα ορυκτά της Φουκάσας χρησιμοποιούνταν για παρακευή βιτριολιού και  χρωμάτων για βαφή των ρούχων. Δεν υπάρχουν αναφορές για την τύχη του μεταλλείου κατά την Τουρκοκρατία.

Η υποτυπώδης λειτουργία του Μεταλλείου για πολλούς αιώνες οφείλεται πιθανότατα στην εξάντληση των  κοιτασμάτων σε μικρό βάθος. Άλλη αιτία ήταν η μη ύπαρξη τεχνογνωσίας για εκμετάλλευση κοιτασμάτων που απαιτούσαν περίπλοκη επεξεργασία. Άλλη πιθανότητα είναι οι κατακτητές της Κύπρου, Φράγκοι και Τούρκοι, να εύρισκαν αλλού πιο εύκολα χαλκό. Η αναζωογόνηση του μεταλλείου άρχισε όταν το νησί πέρασε στα χέρια πιο προηγμένων τεχνολογικά κατακτητών, των Άγγλων.

Εικοστός αιώνας

Επί Αγγλοκρατίας ήρθε στην Κύπρο ο Αμερικανός μεταλλειολόγος Charles C. Gunther, ο οποίος, αφού μελέτησε όλες τις περιοχές της Κύπρου που είχαν κοιτάσματα χαλκού, κατέληξε πως στη Φουκάσα ήταν πιο πλούσια. Έτσι ιδρύθηκε η εταιρεία CMC (Cyprus Mines Corporation) που άρχισε την εκμετάλλευση του κοιτάσματος αρχικά με υπόγειες στοές και αργότερα με την εκσκαφή τεράστιων ορυγμάτων, τύπου δεξαμενής με σύγχρονα ισχυρά σκαπτικά μηχανήματα.  Τα εξορυσσόμενα ορυκτά μεταφέρονταν με σιδηρόδρομο στο Ξερό όπου γινόταν ο εμπλουτισμός τους με τη μέθοδο της επίπλευσης σε δεξαμενές. Από την επεξεργασία αυτή παραγόταν μεγάλη ποσότητα θειαφιού. Από εκεί γινόταν εξαγωγή του εμπλουτισμένου μεταλλεύματος με πλοία. Στο εξωτερικό όπου κατέληγε γινόταν από αυτό παραγωγή χαλκού.

Τα απόνερα από τον εμπλουτισμό διοχετεύονταν στη θάλασσα με αποτέλεσμα το μπλε της χρώμα να γίνει κόκκινο. (Κόκκινο χρώμα έχουν οι ενώσεις του σιδήρου. Ο σίδηρος ελευθερώνει τον χαλκό από τις υδροδιαλυτές ενώσεις του). Ήταν μια απερίσκεπτη ενέργεια που οδήγησε το θαλάσσιο πλούτο της περιοχής σε ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή.

Η CMC παράλληλα εξόρυσσε σε άλλα σημεία της Φουκάσας χρυσό και άργυρο. Μέχρι το 1974 που το Ξερό καταλήφθηκε από τους Τούρκους παράχθηκαν από τη CMC 150 000 τόνοι χαλκού, 12 τόνοι αργύρου και 2 τόνοι χρυσού.

Με την Εισβολή οι εγκαταστάσεις στο Ξερό καταλήφθηκαν και γι’ αυτό το μεταλλείο ανέστειλε τη λειτουργία του. Το 1979 η «Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία»  (ΕΜΕ) επαναλειτούργησε   το μεταλλείο της Φουκάσας αλλά με μειωμένο προσωπικό. Η εξαγωγή του χαλκού από τα ορυκτά του γίνεται επί τόπου με ηλεκτρικές μεθόδους. Ο παραγόμενος σήμερα χαλκός είναι εξαιρετικής ποιότητας, γι’ αυτό χρησιμοποιείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την κοπή των χάλκινων νομισμάτων της. Κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες «Αθήνα 2004» η ΕΜΕ έστειλε ως δώρο τον απαραίτητο χαλκό για κοπή των χάλκινων μεταλλείων των αθλητών.

Το μεταλλείο της Φουκάσας στην τρισχιλιετή και πλέον ιστορία του ήταν σημαντικός οικονομικός πνεύμονας της Σολιάς και όλης της γύρω περιοχής, αλλά και της Κύπρου γενικότερα. Σ΄ αυτό εργάζονταν πολλές εκατοντάδες Ελλήνων και Τούρκων. Τα χωριά της Σολιάς ευημερούσαν και ο πληθυσμός τους αυξανόταν. Από τη στιγμή που η λειτουργία του, μετά το 1974 ατόνησε, μαράθηκε μαζί του ολόκληρη η Σολιά

Fotogallery

Από το βιβλίο "ΣΟΛΙΑ, παρελθόν, παρόν, μέλλον" του Ανδρέα Χρυσάνθου