ΑΓΙΟΣ  ΘΕΟΔΩΡΟΣ (ΣΟΛΙΑΣ)

1. Θέση-Κλίμα: Βρίσκεται στο μέσο  της κοιλάδας του ποταμού Ατσά. Το χωριό περιβάλλεται από δάση. Ένα χιλιόμετρο νοτιότερα, προς το χωριό Σπήλια η κοιλάδα είναι κρατικό δάσος με πυκνή βλάστηση κυρίως από πεύκα. Είναι μια από τις πιο μαγευτικές και παρθένους κοιλάδες του τόπου μας. Έχει υψόμετρο 460m και βροχόπτωση 400mm. Το κλίμα είναι ήπιο χειμώνα και σχετικά δροσερό το καλοκαίρι.

Το Μάρτη η εικόνα του χωριού είναι μαγευτική. Το άσπρο και το ροζ χρώμα των χιλιάδων αμυγδαλιών της κοιλάδας  καθώς σμίγουν με το πυκνό πράσινο των πεύκων δημιουργούν ένα εξαιρετικό θέαμα.

2. Κάτοικοι:

1911:     77

1946:   147

1960:   195

1973:   158

1992:   102

2001:     67

3. Ονομασία: Πήρε το όνομά του από την ομώνυμη εκκλησία του χωριού.

4. Ιστορία: Στο λόφο του σχολείου βρέθηκε το 1964 μικρό αγαλματάκι του Θεού Έρωτα. Η βουνοκορφή πάνω από το χωριό ονομάζεται «Μούττη του Δκιά» του Δία δηλαδή. Μια περιοχή του χωριού λέγεται «Χαλκοκόλυμποι» και δηλώνει πιθανή ύπαρξη και επεξεργασία χαλκού.

Τα πιο πάνω δεδομένα μαρτυρούν ύπαρξη του χωριού από τα πολύ παλιά χρόνια.

Λίγο πιο κάτω από τον Άγιο Θεόδωρο, στην ίδια κοιλάδα, βρίσκεται η τοποθεσία Ατσάς όπου φαίνεται από παλιά τυχαία ευρήματα, αλλά και πρόσφατα (2000-2005) από την ερευνητική ομάδα TAESP, των Πανεπιστημίων Κύπρου, Γλασκώβης και Όρεγκον, πως η περιοχή κατοικείτο από την εποχή του χαλκού. Αυτό είναι πολύ πιθανόν λόγω της γειτνίασης με το μεταλλείο της Φουκάσας.

5. Παράδοση: Σε μια απόκρημνη πλαγιά στα βουνά της Καθολικής, βρίσκεται ένας τεράστιος βράχος που και σήμερα λέγεται «Ρότσος του Μωρού». Κάτω από το βράχο, σύμφωνα με την παράδοση, κατέφυγαν σε μια σπηλιά οι κάτοικοι, για να γλιτώσουν, σε μια από τις πολλές επιδρομές των Σαρακηνών. Οι Σαρακηνοί αγγάρεψαν ένα βιολάρη, για να τους δείχνει το δρόμο να φτάσουν στη σπηλιά, μ’ αυτός προσπαθούσε, με διάφορους τρόπους, να τους παραπλανήσει. Όταν κόντεψαν τη σπηλιά, ο βιολάρης που ήταν μπροστά-μπροστά, άκουσε κλάμα μωρού και φοβούμενος, πως, αν το κλάμα συνεχιζόταν, θα πρόδιδε τη σπηλιά και θα χάνονταν τόσες ψυχές, άρχισε να παίζει, δυνατά, το βιολί του, για να καλύψει από τη μια το κλάμα του μωρού κι από την άλλη για να προειδοποιήσει τους κρυμμένους χωριανούς μας. Η παράδοση λεει, μάλιστα, πως τραγουδούσε κι αυτό το δίστιχο: «Πνίξε, μάνα το παιδί, να γλιτώσεις τη ζωή». Η μάνα, προσπαθώντας να κλείσει το στόμα του μωρού της, το’ πνίξε στ’ αληθινά. Από τότε η πέτρα πήρε το όνομα «ρότσος του μωρού»

6. Εκπαίδευση: Το δημοτικό σχολείο έχει κλείσει και οι λιγοστοί μαθητές πηγαίνουν στην Ευρύχου.

7. Αθλητισμός: Το αθλητικό σωματείο της κοινότητας ονομάζεται ΑΚΡΙΤΑΣ και ιδρύθηκε το 1972.

8. Εκκλησία: Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Θεόδωρο το Στρατηλάτη. Είναι κτίσμα του 1890.

9. Γεωργία: Παράγει ελιές, αμύγδαλα και φρούτα. Είναι ξακουστό για τα πολλά του αμύγδαλα.

10. Κτηνοτροφία: Γύρω από το χωριό υπάρχουν χαλάσματα στα οποία βοσκοί είχαν τα κοπάδια τους μέχρι το 1940 οπότε απαγορεύτηκε η βόσκηση στα δάση. Γνωστές ήταν η «Μάντρα του Βέλλερου» και η «Μάντρα του Αρακλίτη».

11. Γραφεία: Στο χωριό εδρεύει σταθμός του Δασονομείου

12. Βιοτεχνίες:

Ο Άγιος Θεόδωρος διαθέτει φυτώριο λουλουδιών

Έχει επίσης εργοστάσιο παραγωγής παραδοσιακών τούβλων, κεραμιδιών και πλακών για πάτωμα. Τα υλικά αυτά έχουν αποκτήσει χαρακτηριστικό όνομα στη βιομηχανία, π.χ. «τούβλα Αγίου Θεοδώρου». Χρησιμοποιούνται συνήθως για αναπαλαιώσεις.

Στο χωριό εδρεύει επίσης εταιρεία εμπορίας ξυλείας για οικιστικούς σκοπούς.

Από το βιβλίο "ΣΟΛΙΑ, παρελθόν, παρόν, μέλλον" του Ανδρέα Χρυσάνθου

ΚΟΥΡΔΑΛΙ

Θέση-Κλίμα: Βρίσκεται στην κοιλάδα του ποταμού Ατσά. Έχει υψόμετρο 800m και βροχόπτωση 700mm. Το κλίμα είναι πολύ ψυχρό το χειμώνα και δροσερό το καλοκαίρι

Κάτοικοι: Περιλαμβάνονται σε εκείνους του γειτονικού-αδελφού χωριού Σπήλια. Το χωριό υποφέρει πολύ από την αστυφιλία και οι μόνιμοι κάτοικοι τώρα είναι λιγότεροι των 10.

Ονομασία: Τα Κούρδαλι πήραν το όνομά τους από τον κτήτορα του αρχαίου ναού του μοναστηριού της κοινότητας Ιωάννη Κούρδαλη.

Αξιοθέατα:

1.    Ο παλιός ναός της Παναγίας του 16^ου αιώνα (αρχαίο μνημείο). Ο ναός είναι αγιογραφημένος και έχει περίτεχνο επίχρυσο τέμπλο. Ήταν ναός μοναστηριού (Παναγία Χρυσοκουρδαλιώτισσα) που διαλύθηκε γρήγορα. Το μοναστήρι ανασυστήνεται τώρα και η πρώτη μοναχή έχει ήδη εγκατασταθεί εκεί.

2.    Χώρος της ομαδικής θυσίας τεσσάρων παλικαριών της ΕΟΚΑ

3. Αναπαλαιωθείσα οικία Θεόφιλου Φυλακτίδη, μοναδικής ομορφιάς.

4.   Ρωμαϊκού τύπου γεφύρι στην αυλή του μοναστηριού

5.   Η κρύα βρύση του χωριού στην αυλή του μοναστριού

6.  Δυο παμπάλαιες ελιές, ηλικίας τουλάχιστον 500 χρόνων, στην αυλή της εκκλησιάς

7. Η συκιά της Μερσινιάς, ένα χιλιόμετρο πιο κάτω από το χωριό, μέσα στον δρόμο Κούρδαλι-Αγίου Θεοδώρου. Είναι η πιο μεγάλη συκιά του τύπου «αμπελίσιμα» ή «ντελούνικα», ιδιοκτησία της Μαρούλας Ανδρέα Σαμμούτη.

8. Ο δρυς των Ανεμουρκών, ένα πανύψηλο και παμπάλαιο δέντρο που ακόμα αυξάνεται σε όγκο και ύψος

Ασχολίες: Γεωργία, παραδοσιακά προϊόντα

Γεωργία: Καρυδιές, αμπέλια, φρούτα, φθαρτά

Προϊόντα: Κρασί, ζιβανία, σουτζιούκκος, σύκα παστά, συκόπιττες, ροδόσταγμα, γλυκά.

Μονοπάτια της φύσης:

1. Κούρδαλι –«Στραορουθκιά»
2. «Στραορουθκιά» - Αγία Ειρήνη Κανναβιών
3. «Στραορουθκιά» - Λημέρια της ΕΟΚΑ
4. Μονοπάτι μελέτης των Λημεριών

Ιστορία:

Δημιουργήθηκε γύρω στο 1500 μ.Χ. από τους εργάτες της μονής που υπήρχε στην κοινότητα.

Ο Κώστας Τελάλης έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 1896. Ο ίδιος έλαβε μέρος στον πρώτο και δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ως αξιωματικός του Βρετανικού Στρατού.

ΕΟΚΑ:

Στην κορυφογραμμή πάνω από τα Κούρδαλι έγινε η περίφημη «Μάχη των Σπηλιών».

Στα Κούρδαλι έγινε το πιο μεγάλο ατύχημα του απελευθερωτικού αγώνα του 55-59 με τέσσερις νεκρούς. Στις 20 Ιουνίου του 1958 δυο αντάρτες ο Παναγιώτης Γεωργιάδης από τα Λειβάδια Πιτσιλιάς και ο Αλέκος Κωνσταντίνου από την Κακοπετριά, μαζί με τους αγωνιστές Κώστα Αναξαγόρα από τα Σπήλια και Ανδρέα Πατσαλίδη από τα Καννάβια, παντρεμένο στα Κούρδαλι, ενώ ασκούνταν στο σπίτι του Πατσαλίδη στη χρήση νάρκης αυτή εξερράγη σκοτώνοντάς τους.

Στο χώρο της θυσίας τους δημιουργήθηκε μικρό μουσείο αγώνα.

Στο γειτονικό-αδελφό χωριό Σπήλια έχουν τοποθετηθεί οι ανδριάντες των τεσσάρων παλικαριών σε μια καταπράσινη πλατεία.

Από το βιβλίο "ΣΟΛΙΑ, παρελθόν, παρόν, μέλλον" του Ανδρέα Χρυσάνθου.

ΣΠΗΛΙΑ 

Θέση-Κλίμα: Βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο της κοιλάδας του ποταμού Ατσά. Έχει υψόμετρο 1000m και βροχόπτωση 700mm. Το κλίμα είναι πολύ ψυχρό το χειμώνα και δροσερό το καλοκαίρι

Κάτοικοι: 1911:   252

1946:   538

1960:   555

1973:   437

1992:   181

2001:   162

Οι κάτοικοι των Σπηλιών περιλαμβάνουν και εκείνους του γειτονικού αδελφού χωριού Κούρδαλι. Είναι φανερό πως το χωριό πλήγηκε, τις τελευταίες δεκαετίες, καίρια από την αστυφιλία.

Ονομασία: Τα Σπήλια πήραν το όνομά τους από ρωμαϊκούς τάφους που υπήρχαν στην περιοχή και οι κάτοικοι τους ονόμαζαν σπήλιους. Άλλη εκδοχή είναι πως το χωριό, έτσι όπως περιβάλλεται από βουνά, μοιάζει να βρίσκεται σε μια σπηλιά.

Ασχολίες: Γεωργία, τουρισμός, παραδοσιακά προϊόντα

Γεωργία: Καρυδιές, αμπέλια, φρούτα, φθαρτά

Προϊόντα: Κρασί, ζιβανία, σουτζιούκκος, σύκα παστά, συκόπιττες, ροδόσταγμα, ψωμιά

Εκκλησίες:

Αγίου Αντωνίου, 1850

Αγίου Αντωνίου, 1970

Αγίου Γεωργίου, 1994

Αξιοθέατα: Παλιά εκκλησία του Αγίου Αντωνίου (αρχαίο μνημείο).

Πεύκο-καμπαναριό της παλιάς εκκλησίας.

Ελιόμυλος της Παφίταινας (ο καλύτερα διατηρημένος ελιόμυλος –αρχαίο μνημείο).

Λημέρια της ΕΟΚΑ.

Μνημείο ηρώων

«Τάφος της Πανούκλας»

Κρύα Βρύση

Κοινοτικό Πάρκο Ειρήνης Χρυσάνθου.

Τουρισμός: Ξενοδοχείο, αγροτουριστικό κατάλυμα, εστιατόριο, καφενείο

Μονοπάτια της φύσης:

1. «Δόξα σοι ο Θεός» - Μαδαρή
2. «Δόξα σοι ο Θεός» - «Μούττη της Χώρας»
3. «Μούττη της Χώρας» - «Μαύρα Δάση»
4. «Μούττη της Χώρας» - Λημέρια της ΕΟΚΑ

Εκπαίδευση: Το δημοτικό σχολείο έκλεισε το 1986

Ιστορία:

Στο χωριό ανακαλύφθηκαν το 1950 ρωμαϊκοί τάφοι (σπήλιοι).

Το χωριό άρχισε να μεγαλώνει το 19^ο αιώνα όταν κατέφευγαν σ’ αυτό κάτοικοι των γύρω οικισμών που σιγά-σιγά εγκαταλείποντο.

Την παλιά εκκλησία του Αγίου Αντωνίου έκτισαν οι κάτοικοι το 1850 με επικεφαλής τον κοινοτάρχη Νεόφυτο και τον ιερέα Παπαγιάννη.

Πέντε κάτοικοι έλαβαν μέρος στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο στην Ελλάδα. Ένας από αυτούς, ο Χρυσόστομος Ιερείδης, σκοτώθηκε στο Βουλγαρικό μέτωπο.

Τριάντα κάτοικοι έλαβαν μέρος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Συνελήφθησαν από τους Γερμανούς και εστάλησαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως τα αδέλφια Χριστόδουλος και Ζήνωνας Χατζηθεοχάρους.

ΕΟΚΑ: Στις 11 Δεκεμβρίου 1955 έγινε η «Μάχη των Σπηλιών» στις βουνοκορφές πάνω από τα Κούρδαλι. Οι Άγγλοι, μετά από προδοσία, εισέδυσαν στο χώρο των λημεριών της ΕΟΚΑ όπου διέμεναν ο αρχηγός Διγενής με 18 αντάρτες. Με αυτοθυσία ο υπαρχηγός Αυξεντίου μόνος μπήκε ανάμεσα στις γραμμές των άγγλων στρατιωτών και πυροβολώντας προκάλεσε σύγχυση σ’ αυτούς με αποτέλεσμα να αλληλοσκοτωθούν. Έτσι έδωσε την ευκαιρία στο Διγενή και τα παλικάρια του να διαφύγουν. Αν η επιχείρηση των άγγλων  πετύχαινε ίσως ο αγώνας της ΕΟΚΑ να έσβηνε άδοξα.

Από τα Σπήλια καταγόταν ο Κώστας Αναξαγόρα που σκοτώθηκε στα Κούρδαλι στις 20 Ιουνίου 1958 μαζί με τρεις άλλους αγωνιστές κατά τη διάρκεια εκπαίδευσής τους στη χρήση ναρκών.

Διαβάτε για το διπλανό-αδελφό χωριό Κούρδαλι.....

Από το βιβλίο "ΣΟΛΙΑ, παρελθόν, παρόν, μέλλον" του Ανδρέα Χρυσάνθου

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Θέση-Κλίμα: Βρίσκεται στο τέλος της κοιλάδας της Σολιάς στην ανατολική πλευρά του Κλάριου.  Έχει υψόμετρο 190m και βροχόπτωση 318mm. Το κλίμα είναι ήπιο το χειμώνα και σχετικά ζεστό το καλοκαίρι 

Κάτοικοι:      

1911:   152

1946:   477

1960:   460

1973:   259

2001:   βρίσκεται στη νεκρή ζώνη και δεν κατοικείται          

Ήταν μεικτό χωριό. Οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοί του έφυγαν μετά τις διακοινοτικές ταραχές του 1963-64.

Ασχολίες: Γεωργία, εργάτες

Γεωργία: Παράγει εσπεριδοειδή, ελιές και σιτηρά.

Εκκλησίες: Μέσα στο χωριό βρίσκεται η αρχαία εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (12^ος αιώνας) και στην περιοχή της Φουκάσας το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία.

Από το βιβλίο του Ανδρέα Χρυσάνθου "ΣΟΛΙΑ, παρελθόν, παρόν και μέλλον"