Κρόνια-Σατουρνάλια

Πολλοί συνδέουν τα σημερινά Καρναβάλια και με δυο παράλληλες τελετές της αρχαιότητας, τα Κρόνια των αρχαίων Ελλήνων και τα Σατουρνάλια των αρχαίων Ρωμαίων.

Τα Κρόνια ήταν τελετές προς τιμήν του πατέρα των Θεών του Ολύμπου Κρόνου. Γιορτάζονταν κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, δηλαδή γύρω στις 21 του Δεκέμβρη. Ήταν η εποχή που ο κύκλος των γεωργικών εργασιών τελείωνε και οι άνθρωποι έκαναν τον απολογισμό τους, ξεκουράζονταν και μάζευαν δυνάμεις για να είναι έτοιμοι για τη σκληρή δουλειά της νέας χρονιάς, που θα άρχιζε σε λίγο. Έτσι οι άνθρωποι αισθάνονταν την ανάγκη να γιορτάσουν το γεγονός αυτό και να ευχαριστήσουν τον πατέρα των Θεών για την ευλογία που τους έδωσε.

Κέντρο των τελετών ήταν το ιερό του Δία στον Ιλισό της Αρχαίας Αθήνας. Οι άνθρωποι δεν θυσίαζαν ζώα κατά τη γιορτή αυτή, αλλά πρόσφεραν στο Θεό καρπούς από τα κτήματά τους. Ανήμερα της γιορτής οι δούλοι είχαν αργία, μπορούσαν να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι με τους αφέντες τους και γενικότερα είχαν περισσότερη ελευθερία μες στην πόλη, σε ανάμνηση της Χρυσής Εποχής του ανθρώπινου γένους, όταν δεν υπήρχε δουλεία και βαριές εργασίες. Η Χρυσή Εποχή ήταν τα χρόνια πριν τη Γέννηση των Θεών του Ολύμπου, κατά την οποία, όπως πίστευαν, η γη απέδιδε καρπούς χωρίς να χρειάζεται καλλιέργεια (μήπως σας θυμίζει λίγο τον Παράδεισο;).

Οι Ρωμαίοι δανείστηκαν από τους Έλληνες και τον Κρόνο, που τον ονόμασαν Saturnus. Δανείστηκαν και τη γιορτή του, μόνο που τη μετέτρεψαν σταδιακά σε Διονυσιακού τύπου, με φαγοπότι, χορούς, μασκαρέματα, βωμολοχίες, μεθύσια και όργια, για τα οποία ήταν ξακουστοί . Οι Ρωμαίοι αντάλλαζαν επίσης κάποια δώρα. Η γιορτή αυτή των Ρωμαίων, τα Σατουρνάλια, διαρκούσε από τις 17 μέχρι τις 23 του Δεκέμβρη. Δεν υπάρχουν μαρτυρίες για οργάνωση πομπών ανάλογων με τα Ανθεστήρια προς τιμήν του Διονύσου.

Η παρακμή των αρχαίων Καρναβαλιών

Ο Χριστιανισμός εξ αρχής πήρε εχθρική στάση απέναντι των Καρναβαλίστικων εκδηλώσεων, πράγμα που δημιούργησε προβλήματα. Ήδη από τον πρώτο αιώνα μ.Χ. είχαμε το πρώτο επώνυμο θύμα της αντιπαράθεσης αυτής. Στην Έφεσο της Μικράς Ασίας ο Επίσκοπος της πόλης Τιμόθεος, μαθητής του Αποστόλου Παύλου εναντιώθηκε σε  οργιαστικές τελετές προς τιμήν της Αρτέμιδος και πλήρωσε με το αίμα του τη στάση αυτή. Οι πρωτοκορυφαίοι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος καταδίκασαν σε επιστολές τους τις ειδωλολατρικές αυτές τελετές και καλούσαν τους πιστούς να απέχουν. Λέγει ο Απόστολος Παύλος στην προς Ρωμαίους επιστολή του: «Ἀποθώμεθα οὖν τὰ ἔργα τοῦ σκότους καὶ ἐνδυσώμεθα τὰ ὅπλα τοῦ φωτός. Ὡς ἐν ἡμέρᾳ εὐσχημόνως περιπατήσωμεν, μὴ κώμοις καὶ μέθαις, μὴ κοίτας καὶ ἀσελγείαις, μὴ ἔριδι καὶ ζήλῳ, ἀλλ᾿ ἐνδύσασθε τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, καὶ τῆς σαρκὸς πρόνοιαν μὴ ποιεῖσθε εἰς ἐπιθυμίας.

Κατά το 2ο αιώνα ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς μιλάει για τους συγχρόνους του τους ''γελοίως κατά τας πομπάς σχηματιζομένους" και τον 4ο αιώνα ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος επιτίθεται κατά των χριστιανών για την "ακαταγέλαστον κωμωδίαν" να καταστρέφουν το πρόσωπό τους σύμφωνα με ειδωλολατρική συνήθεια, ενδύοντας γυναίκες με ανδρικά ρούχα.

Με την επικράτηση του Χριστιανισμού τον τέταρτο αιώνα η επίσημη εκκλησία ενέτεινε τον αγώνα της εναντίον των Καρναβαλίστικων εκδηλώσεων. Φαίνεται όμως πως ήταν δύσκολο να καταπολεμηθούν γι’ αυτό και μεταχειρίστηκε μερικές φορές πιο πολιτικό τρόπο. Εισήγαγε Χριστιανικές εκδηλώσεις τις ίδιες ημέρες των ειδωλολατρικών εκδηλώσεων. Για παράδειγμα τον τέταρτο αιώνα ο Πάπας Ιούλιος όρισε τη γιορτή των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου για να καταπολεμηθούν οι εκδηλώσεις των Σατουρναλίων που γιόρταζαν οι Ρωμαίοι. Αργότερα ορίστηκαν οι εκδηλώσεις του Τριωδίου την ίδια εποχή που γίνονταν τα Ανθεστήρια προς τιμήν του Διονύσου..

Οι Καρναβαλίστικες εκδηλώσεις όμως μάλλον συνεχίζονταν κατά κάποιον τρόπο γι’ αυτό το 692 η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος πήρε πολύ σκληρές αποφάσεις. Ο 62^ος κανόνα της όριζε τα εξής: : «Τάς ούτω λεγομένας Καλάνδας, και τα λεγόμενα Βοτά, και τα καλούμενα Βουμάλια...κατά τι έθος παλαιόν και αλλότριον του των Χριστιανών βίου, αποπεμπόμεθα, ορίζοντες μηδένα άνδρα γυναικείαν στολήν ενδιδύσκεσθαι ή γυναίκα την ανδράσιν αρμόδιον αλλά μήτε προσωπεία κωμικά ή σατυρικά ή τραγικά υποδύεσθαι· μήτε το του βδελυκτού Διονύσου όνομα την σταφυλήν εκθλίβοντος εν τοις ληνοίς επιβοάν.... Τους ουν από του νυν τι των προειρημένων επιτελείν εγχειρούντας, εν γνώσει τούτων καθισταμένους, τούτους, ει μεν κληρικοί είεν, καθαιρείσθαι προστάσσομεν, ει δε λαϊκοί, αφορίζεσθαι». Δηλαδή όποιος ιερέας λάμβανε μέρος σε τέτοιες εκδηλώσεις καθαιρείτο αν δε ήταν λαϊκός αφοριζόταν.

Ανδρέας Χρυσάνθου

29/02/2012

Καρναβάλι 3

.