ΣΠΗΛΙΑ 

Θέση-Κλίμα: Βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο της κοιλάδας του ποταμού Ατσά. Έχει υψόμετρο 1000m και βροχόπτωση 700mm. Το κλίμα είναι πολύ ψυχρό το χειμώνα και δροσερό το καλοκαίρι

Κάτοικοι: 1911:   252

1946:   538

1960:   555

1973:   437

1992:   181

2001:   162

Οι κάτοικοι των Σπηλιών περιλαμβάνουν και εκείνους του γειτονικού αδελφού χωριού Κούρδαλι. Είναι φανερό πως το χωριό πλήγηκε, τις τελευταίες δεκαετίες, καίρια από την αστυφιλία.

Ονομασία: Τα Σπήλια πήραν το όνομά τους από ρωμαϊκούς τάφους που υπήρχαν στην περιοχή και οι κάτοικοι τους ονόμαζαν σπήλιους. Άλλη εκδοχή είναι πως το χωριό, έτσι όπως περιβάλλεται από βουνά, μοιάζει να βρίσκεται σε μια σπηλιά.

Ασχολίες: Γεωργία, τουρισμός, παραδοσιακά προϊόντα

Γεωργία: Καρυδιές, αμπέλια, φρούτα, φθαρτά

Προϊόντα: Κρασί, ζιβανία, σουτζιούκκος, σύκα παστά, συκόπιττες, ροδόσταγμα, ψωμιά

Εκκλησίες:

Αγίου Αντωνίου, 1850

Αγίου Αντωνίου, 1970

Αγίου Γεωργίου, 1994

Αξιοθέατα: Παλιά εκκλησία του Αγίου Αντωνίου (αρχαίο μνημείο).

Πεύκο-καμπαναριό της παλιάς εκκλησίας.

Ελιόμυλος της Παφίταινας (ο καλύτερα διατηρημένος ελιόμυλος –αρχαίο μνημείο).

Λημέρια της ΕΟΚΑ.

Μνημείο ηρώων

«Τάφος της Πανούκλας»

Κρύα Βρύση

Κοινοτικό Πάρκο Ειρήνης Χρυσάνθου.

Τουρισμός: Ξενοδοχείο, αγροτουριστικό κατάλυμα, εστιατόριο, καφενείο

Μονοπάτια της φύσης:

1. «Δόξα σοι ο Θεός» - Μαδαρή
2. «Δόξα σοι ο Θεός» - «Μούττη της Χώρας»
3. «Μούττη της Χώρας» - «Μαύρα Δάση»
4. «Μούττη της Χώρας» - Λημέρια της ΕΟΚΑ

Εκπαίδευση: Το δημοτικό σχολείο έκλεισε το 1986

Ιστορία:

Στο χωριό ανακαλύφθηκαν το 1950 ρωμαϊκοί τάφοι (σπήλιοι).

Το χωριό άρχισε να μεγαλώνει το 19^ο αιώνα όταν κατέφευγαν σ’ αυτό κάτοικοι των γύρω οικισμών που σιγά-σιγά εγκαταλείποντο.

Την παλιά εκκλησία του Αγίου Αντωνίου έκτισαν οι κάτοικοι το 1850 με επικεφαλής τον κοινοτάρχη Νεόφυτο και τον ιερέα Παπαγιάννη.

Πέντε κάτοικοι έλαβαν μέρος στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο στην Ελλάδα. Ένας από αυτούς, ο Χρυσόστομος Ιερείδης, σκοτώθηκε στο Βουλγαρικό μέτωπο.

Τριάντα κάτοικοι έλαβαν μέρος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Συνελήφθησαν από τους Γερμανούς και εστάλησαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως τα αδέλφια Χριστόδουλος και Ζήνωνας Χατζηθεοχάρους.

ΕΟΚΑ: Στις 11 Δεκεμβρίου 1955 έγινε η «Μάχη των Σπηλιών» στις βουνοκορφές πάνω από τα Κούρδαλι. Οι Άγγλοι, μετά από προδοσία, εισέδυσαν στο χώρο των λημεριών της ΕΟΚΑ όπου διέμεναν ο αρχηγός Διγενής με 18 αντάρτες. Με αυτοθυσία ο υπαρχηγός Αυξεντίου μόνος μπήκε ανάμεσα στις γραμμές των άγγλων στρατιωτών και πυροβολώντας προκάλεσε σύγχυση σ’ αυτούς με αποτέλεσμα να αλληλοσκοτωθούν. Έτσι έδωσε την ευκαιρία στο Διγενή και τα παλικάρια του να διαφύγουν. Αν η επιχείρηση των άγγλων  πετύχαινε ίσως ο αγώνας της ΕΟΚΑ να έσβηνε άδοξα.

Από τα Σπήλια καταγόταν ο Κώστας Αναξαγόρα που σκοτώθηκε στα Κούρδαλι στις 20 Ιουνίου 1958 μαζί με τρεις άλλους αγωνιστές κατά τη διάρκεια εκπαίδευσής τους στη χρήση ναρκών.

Διαβάτε για το διπλανό-αδελφό χωριό Κούρδαλι.....

Από το βιβλίο "ΣΟΛΙΑ, παρελθόν, παρόν, μέλλον" του Ανδρέα Χρυσάνθου