Η ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ
Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΥ
Η Πεντηκοστή
Πεντηκοστή ονομάζεται κατά την Καινή Διαθήκη η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους, που συνέβη την πεντηκοστή ημέρα από την Ανάσταση του Ιησού Χριστού (Πράξεις β' 1-41). Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού, κατ΄ έτος, οι Χριστιανοί γιορτάζουν με ιδιαίτερη λαμπρότητα την εορτή της Πεντηκοστής και αυτό διότι, θεολογικά, η ημέρα αυτή θεωρείται η γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας.
Την ημέρα της Πεντηκοστής έλαβε χώρα η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στους 120 μαθητές (περιλαμβανομένων και των αποστόλων του Ιησού) οπότε, σύμφωνα με τις Πράξεις των Αποστόλων, έλαβαν Άγιο Πνεύμα μιλώντας σε ξένες γλώσσες:"καὶ ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύματος ῾Αγίου, καὶ ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι." Το γεγονός αυτό έγινε αντιληπτό από Ιουδαίους και προσήλυτους που ήταν στην Ιερουσαλήμ για τη γιορτή των Εβδομάδων. Ως αποτέλεσμα, έπειτα και από το κήρυγμα του Πέτρου, βαφτίστηκαν εκείνη την ημέρα 3.000 νέα μέλη της χριστιανικής εκκλησίας. (Πράξεις 1:13-15· 2:1-41)
Πεντηκοστή - El Greco
Η Πεντηκοστή άρχισε να γιορτάζεται από τους αποστολικούς χρόνους είτε στο ναό των Ιεροσολύμων μαζί με τους Ιουδαίους (Πράξεις κ'16), είτε χωριστά. Σύμφωνα με τους εκκλησιαστικούς πατέρες και συγγραφείς του β' μισού του 4ου αιώνα, γίνεται λόγος περί του εορτασμού από τους αποστολικούς χρόνους, όπου κατά την εορτή αυτή γινόταν και η βάπτιση των κατηχουμένων και για το λόγο αυτό ψάλλεται το "Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε...".
Η Γιορτή του Αγίου Πνεύματος
Την επομένη της Πεντηκοστής, δηλαδή τη Δευτέρα, είναι η γιορτή του Αγίου Πνεύματος. Ο Εσπερινός της γιορτής αυτής τελείται αμέσως μετά τη γιορτή της Πεντηκοστής και περιλαμβάνει τρεις μακρές γονυκλισίες (εξ ου πολλοί ονομάζουν την Πεντηκοστή «του γονατιστού»). Η θεία λειτουργία της Δευτέρας είναι η ίδια ακριβώς με εκείνη της Πεντηκοστής.
Η Γιορτή του Κατακλυσμού
Η Γιορτή του Κατακλυσμού είναι λανθασμένη διατύπωση της Γιορτής του Αγίου Πνεύματος, αλλά αυτή την διατύπωση προτιμά ο λαός, γιατί την συνδέει με έθιμα που έχουν σχέση με το νερό. Ας αφήσουμε να μας διαλευκάνουν το θέμα δυο σπουδαίοι συγγραφείς, ο Αθανάσιος Σακελάριος και Κυριάκος Χατζηιωάννου:
«Κατά την ήμερα του Αγίου Πνεύματος συγκεντρώνεται πλήθος κόσμου εις τας παραθαλασσίους περιοχάς, εις τον Άιν Γιαλόν, όπως τον λέγουν την ημέραν αυτήν. Άφού νιφθούν εις την θάλασσαν, παραπλέουν διά λέμβων την άκτήν καθ' όλην την ήμέραν διασκεδάζοντες δι' εγχωρίων οργάνων καταβρεχόμενοι χάριν άστειότητος ή ρίπτοντες ο εις τον άλλον εις την θάλασσαν. Εις τα μεσόγεια μέρη της Κύπρου όπου δεν ύπάρχει θάλασσα, oι κάτοικοι καταφεύγουν εις τους ποταμούς ή τα φρέατα και όιασκεδάζουσι βρεχόμενοι μεταξύ των. Εις τας οικιας των συνηθίζουσι την ήμέραν έκείνην να βρέχωνται είτε δια της καλούμενης πιτσίκλας, είτε δι' ανθοδέσμης, είτε δια ποτηρίου χύνοντες μεταξύ των ύδωρ. Το να μη βραχή την ήμέραν έκείνην ύπ' άλλου, δεν θεωρείται καλόν.
(Αθ. Σακελλαρίου, Τα Κυπριακά, τόμ. Α', έν Αθήναις, 1890, σσ. 702 - 703).
«Κατά τη γνώμη πολλών νεότερων, τα έθιμα του Κατακλυσμού είναι ειδωλολατρικά και ανήκουν στην ομάδα των λεγομένων διαβατηρίων εθίμων. Διαβατήρια έθιμα καλούνται αυτά που τελούνται κατά την κρίσιμη διάβαση του ανθρώπου από μια κατάσταση σε άλλη, όπως π.χ. τα έθιμα του γάμου κατά τα οποία ο άνθρωπος μεταβαίνει από την τάξη των ελευθέρων στην τάξη των συζευγμένων. Επειδή ο άνθρωπος του λαού πιστεύει ότι πολλοί κίνδυνοι εμφωλεύουν κατά την κρίσιμη διάβασή του από μια παλαιά κατάσταση σε μια νέα, εκτελεί ορισμένα έθιμα, που αποσκοπούν στην ομαλή μετάβασή του. Ο άνθρωπος πρέπει να εισέλθει στη νέα κατάσταση καθαρός, με υγεία και ζωτικότητα. Μέσα για την κάθαρσή του από τα παλαιά μιάσματα αποτελούν το νερό, η φωτιά και ο συμβολικός θάνατος. Στην περίπτωση των εθίμων του Κατακλυσμού, έχουμε εποχιακή διάβαση του ανθρώπου, δηλαδή μετάβασή του από την εποχή της άνοιξης προς την εποχή του καλοκαιριού.»
(Κ. Χατζηιωάννου, "Αι εορταί του Κατακλυσμού εν Κύπρω και η καταγωγή των", 1962).
Ο Χριστιανισμός, που αντικατέστησε τις ειδωλολατρικές γιορτές, δεν μπόρεσε να εκριζώσει όλα τα παλαιά έθιμα του λαού, λόγω της πολύ μεγάλης δύναμης της παράδοσης. Γι’ αυτό το λόγο συμβιβάστηκε με αυτά, ειδικά όταν δεν έβλαπταν το δόγμα, ή τους έδωσε χρι-στιανικό περιεχόμενο. Έτσι έχουμε συμβίωση των εθίμων του Κατακλυσμού με τη γιορτή του Αγίου Πνεύματος, γιατί χρονικά συνέπιπταν.
Ο Κατακλυσμός στα Σπήλια
Τη δεκαετία του 1950, όταν ήμουν μαθητάκος του Δημοτικού, τα πιτσιρίκια γιορτάζαμε με λαμπρότητα τον Κατακλυσμό. Περιμέναμε πως και πώς να τελειώσει ο παπά Δημήτρης τη Θεία Λειτουργία για να τρέξουμε, καμία εκατονταριά παιδιά, στις δέκα βρύσες του χωριού και τις δυο μεγάλες δεξαμενές του, με τις πιτσίκλες μας και να αρχίσουμε το αλληλο-κατάβρεγμα.
Τις πιτσίκλες τις φτιάχναμε κατά κανόνα με καλάμια. Μισό μέτρο χοντρό καλάμι ήταν αρκετό. Το καθαρίζαμε από μέσα και αφήναμε μόνο μια τρύπα στη βάση του. Σε ένα λεπτότερο καλάμι δέναμε στη μια του άκρη ρουχαλάκια ώστε να γίνει ένα έμβολο. Μαζί μας κουβαλούσαμε πολλές φορές και μια σίκλα, που τη γεμίζαμε νερό και την κουβαλούσαμε μαζί μας. Βουτούσαμε την άκρη της πιτσίκλας στο νερό και τραβούσαμε το έμβολο. Όταν η πιτσίκλα γέμιζε νερό σημαδεύαμε μ’ αυτή ένα άλλο παιδί και πιέζαμε δυνατά και γρήγορα το έμβολο. Το νερό πεταγόταν με ορμή από την τρύπα της πιτσίκλας και έλουζε τον… αντίπαλο. Χαρούμενες φωνές, γέλια και πειράγματα συνόδευαν κάθε κατάβρεγμα.
Μερικά παιδιά, τα πιο πλούσια, αντί πιτσίκλας έφερναν μια «πόμπα του ποδηλάτου» τους, που την χρησιμοποιούσαν ως πιτσίκλα. Δεν ήταν δίκαιο, αλλά μέσα στη χαρά μας ποιός καυγάδιζε για τέτοιες «αδικίες»; Το κυνηγητό με το νερό τελείωνε μόνο όταν καταβρεχόμασταν απ’ την κορφή ως τα νύχια. Ο πιο δυνατός, που συνήθως ήταν λιγότερο καταβρεγμένος, ξεπνεμένος κι αυτός δεχόταν αγόγγυστα ό, τι είχε απομείνει στις σίκλες μας. Τα υπόλοιπα τα αναλάμβαναν στη συνέχεια οι μανάδες μας, που κάποιες φορές έσπαγαν την πιτσίκλα στον… πισινό μας!!
Ο Κατακλυσμός στην ανατολική Μεσόγειο
Οι κατακλυσμοί συναντώνται σε αρκετούς πολιτισμούς και θρησκευτικές παραδόσεις, με χαρακτηριστικές εκδοχές αυτές του κατακλυσμού του Νώε στην Παλαιά Διαθήκη, του Δευκαλίωνα στην ελληνική μυθολογία, του Γκιλγκαμές της βαβυλωνιακής μυθολογίας κ.ά.
1. Ο κατακλυσμός του Νώε
Είναι γνωστή η αναφορά στην Παλαιά Διαθήκη για τον Κατακλυσμό. Όπως περιγράφεται στο βιβλίο της Γένεσης (κεφ. 6-9) της Αγίας Γραφής, ο Γιαχβέ προειδοποίησε τον Νώε για έναν επερχόμενο κατακλυσμό και τον καθοδήγησε να κατασκευάσει μια κιβωτό για να σωθεί αυτός, η οικογένειά του και τα ζώα. Η αφήγηση αναφέρει ότι ο κατακλυσμός αυτός, έγινε ως τιμωρία παγκόσμιου αφανισμού των ανθρώπων, εξ' αιτίας της ηθικής κατάπτωσης του αρχαίου βιβλικού κόσμου, όπου ο Νώε διασώθηκε, ως άνθρωπος δίκαιος σε σύγκριση με τους σύγχρονούς του.
Ο Νώε ετοιμάζει την Κιβωτό
2. Ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα
Κατά την εποχή που στη Θεσσαλία βασίλευε ο Δευκαλίωνας, ο Δίας αποφάσισε να καταστρέψει όλη την γενιά των ανθρώπων που ήταν διεφθαρμένη, με εξαίρεση τον δίκαιο βασιλέα και την γυναίκα του την Πύρρα. Ο Δευκαλίωνας λοιπόν μετά από συμβουλή του πατέρα του κατασκεύασε ένα πλοίο συγκέντρωσε τα απαραίτητα εφόδια για την επιβίωση τους και επιβιβάστηκε στο πλοιά-ριο μαζί με την γυναίκα του. Στο μεταξύ ο Δίας ανοίγει τους καταρράκτες του Ουρανού και το έδα-φος της Ελλάδας γεμίζει με νερό και οι άνθρωποι χάνονται. Για εννέα μέρες και εννέα νύχτες το βασιλικό ζευγάρι περιφέρεται από τα νερά μέσα στο πλοιάριο. Την δέκατη όμως ημέρα προσάραξε στο όρος Όρθρυς. Εκεί όταν οι βροχές σταμάτησαν και τα νερά υποχώρησαν ο Δευκαλίων και η Πύρρα κατέβηκαν στην ξηρά και το πρώτο πράγμα που έκαναν ήταν θυσία στον Δία. Ο θεός έστειλε τον Ερμή για να τους μεταφέρει την υπόσχεση ότι ο Δίας θα πραγματοποιούσε την πρώτη ευχή τους. Και η πρώτη ευχή του Δευκαλίωνα και της Πύρρας δεν ήταν άλλη από το να δώσει και πάλι ζωή ο Δίας στο ανθρώπινο γένος.
Ο Δευκαλίων και η Πύρρα ρίχνουν πέτρς πίσω τους, μετά το τέλος του Κατακλυσμού.
Οι πέτρες του Δευκαλίωνα γίνοντας άντρες και της Πύρρας γυναίκες.
Έτσι δημιουργήθηκε το γένος των Ελλήνων!
3. Ο κατακλυσμός του Γκιλγκαμές
Ο κατακλυσμός αυτός αναφέρεται σε ένα επικό ποίημα από την περιοχή της Βαβυλωνίας κι αποτελεί το αρχαιότερο γνωστό λογοτεχνικό έργο. Πρόκειται για τη συλλογή θρύλων και ποιημάτων των Σουμερίων για τον Γκιλγκαμές, βασιλέα ήρωα της Ουρούκ που θεωρείται ότι έζησε την 3η χιλιετία π.Χ. Ο Γκιλγκαμές ήταν κατά τα δυο τρίτα θεός κι ένα τρίτο άνθρωπος. Ήταν ο μεγαλύτερος και δυνατότερος βασιλιάς της γης. Παρουσιάζεται όμως και ως δεσπότης που ντροπιάζει τις νέες κοπέλες και δυναστεύει τους άντρες. Αλλά και ο κόσμος βούλιαζε στην αμαρτία. Έτσι οι θεοί αποφάσισαν να ανανεώσουν την ανθρωπότητα με ένα κατακλυσμό. Ο εκλεκτός της ανανέωσης είναι ο δίκαιος Ζιουσούδρα, στον οποίο αναθέτουν να φτιάξει μια κιβωτό…
Η διήγηση είναι παρόμοια με εκείνη της Παλαιάς Διαθήκης. Οι ειδικοί εντοπίζουν είκοσι βασικές ομοιότητες και έξη μόνο διαφορές.
Αυθόρμητα διερωτάται κανείς για την ομοιότητα των τριών διηγήσεων. Το θέμα απασχόλησε πολλούς ειδικούς. Το πιο αποδεκτό συμπέρασμα είναι πως οι Εβραίοι στηρίχθηκαν στους Βαβυλώνιους και οι Έλληνες στους Εβραίους.
Ο Γκιλγκαμές με τον φίλο του Ενκίντου
Υπήρξε Κατακλυσμός;
Το ερώτημα παρουσιάζει μεγάλο επιστημονικό και όχι μόνο ενδιαφέρον. Η απάντηση των ειδικών είναι καταφατική. Ο Κατακλυσμός έγινε, όχι όμως ως βροχή, αλλά ως λιώσιμο των πάγων της τελευταίας περιόδου των παγετώνων. Το λιώσιμο των πάγων φαίνεται να άρχισε γύρω στο 10 000π.Χ. και να τερματίστηκε γύρω στο 5 000π.Χ. Οι παγετώνες έδωσαν τεράστιο όγκο νερού που φούσκωσε τους ποταμούς πολύ (π.χ. Τίγρης και Ευφράτης) και αύξησε το επίπεδο της στάθμης της θάλασσας (π.χ. του Αιγαίου). Ήταν πράγματι ένας κατακλυσμός που αύξησε την επιφάνεια των θαλασσών και λιγόστεψε τη ξηρά.
Μεσοποταμία, η κοιτίδα πολλών σπουδαίων λαών.
Από εδώ ξεκίνησαν και οι Εβραίοι.
Οι ειδικοί λεν πως το φούσκωμα του Αιγαίου κάλυψε τη στενή ξηρά που κρατούσε περίκλειστη τη Μαύρη θάλασσα και όρμησε σ’ αυτή αφήνοντας τη δίοδο, που άνοιξε στον Ελλήσποντο, ανοικτή μέχρι σήμερα. Το φαινόμενο ερεύνησαν τα τελευταία χρόνια Αμερικανοί με το ωκεανογραφικό σκάφος Woods Ηole και με επικεφαλής της αποστολής έναν Εβραϊκής καταγωγής επιστήμονα, τον δρ Λίβιου Γιοσάν. Τα αποτελέσματα ήταν επιβεβαιωτικά του γεγονότος, αλλά χρονικά μετατοπισμένα. Έτσι ενώ ο μύθος του Γκιλγκαμές τοποθετεί τον Κατακλυσμό γύρω στο 3500π.Χ., η Γεωλογία προτείνει την εποχή πριν το 5000π.Χ.
Αξίζει, τελειώνοντας, να αναφέρουμε μια σημαντική παρατήρηση. Ο ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης είχε μιλήσει για τον «Κατακλυσμό του Δαρδάνου». Έγραψε σχετικά ύστερα από ένα ταξίδι που πραγματοποίησε στη Σαμοθράκη τον 1ο αι. π.Χ., πως οι πρόγονοι των Σαμοθρακιωτών, που ζούσαν σε παράκτιες περιοχές του Εύξεινου Πόντου, έβλεπαν το κατακλυσμιαίο φαινόμενο να εκτυλίσσεται σταδιακά και άρχισαν να απομακρύνονται. Οι κάτοικοι της Σαμοθράκης, την εποχή που τους επισκέφθηκε ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, είχαν διατηρήσει ως μύθο τα όσα είδαν οι πρόγονοί τους. Ο αρχαίος συγγραφέας όμως, άγνωστο για ποιο λόγο, παρουσίαζε το κατακλυσμιαίο φαινόμενο να γίνεται με αντίστροφη διεύθυνση από εκείνη που απέδειξαν οι σύγχρονες επιστημονικές μέθοδοι. Δηλαδή από τη Μαύρη Θάλασσα προς το Αιγαίο και όχι από το Αιγαίο προς τη Μαύρη Θάλασσα που είναι η πραγματικότητα.
Αδρέας Χρυσάνθου
08/06/2011 |
