21^η ΙΟΥΝΙΟΥ

Η ΠΙΟ ΜΕΓΑΛΗ ΜΕΡΑ-Η ΠΙΟ ΜΙΚΡΗ ΝΥΧΤΑ

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Αστρονομία

Φίλοι μου καλημέρα. Σήμερα είναι η πιο μεγάλη μέρα του χρόνου! Ο Ήλιος στην Κύπρο (γεωγραφικό πλάτος 35⁰) ανατέλλει στις 4:33 το πρωί και δύει στις 7:04 το απόγευμα.  Έχουμε δηλαδή ηλιακό φως για 14:31 ώρες. Αν προσθέσουμε και το διάχυτο φως (λυκαυγές και λυκόφως), που διαρκεί περίπου μια ώρα το πρωί και μια το απόγευμα, έχουμε 161/2 ώρες φως και μόνο 71/2 ώρες σκοτάδι!

Όλο το βόρειο ημισφαίριο έχει σήμερα την πιο μεγάλη μέρα και το νότιο την πιο μεγάλη νύχτα!. Μάλιστα όσο το γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου μεγαλώνει τόσο πιο μεγάλη είναι η διάρκεια της μέρας. Η Μόσχα, ας πούμε, που έχει 56⁰ γεωγραφικό πλάτος, έχει σήμερα ηλιοφάνεια για 17:34 ώρες! Μάλιστα από το γεωγραφικό πλάτος των 67⁰ και πάνω ο ήλιος δεν δύει!. Έχουν δηλαδή εκεί έχουν 24 ώρες μέρα! Τέτοια πόλη είναι το Νορίλσκ της Ρωσίας με γεωγραφικό πλάτος 69⁰ και πληθυσμό 175 000 κατοίκους.

Η μεταβολή της διάρκειας της ημέρας οφείλεται στη μεταβολή της κλίσης του Ισημερινού της Γης με την Εκλειπτική, δηλαδή το επίπεδο της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο. Η κλίση αυτή μεταβάλλεται, για ένα παρατηρητή που βρίσκεται στη Γη, από -23,44⁰ μέχρι +23,44⁰ . Σήμερα είμαστε ακριβώς στην τιμή +23,44⁰ και το σημείο της τροχιάς της Γης στο οποίο βρισκόμαστε λέγεται Θερινό Ηλιοστάσιο.  Στη μέγιστη αρνητική τιμή, και άρα στην πιο μικρή μέρα, βρίσκεται η Γη στις 21 του Δεκέμβρη και το σημείο εκείνο της τροχιάς λέγεται Χειμερινό Ηλιοστάσιο. Στην τιμή 0⁰, όπου έχουμε Ισημερία, βρίσκεται η Γη στις 23 Σεπτεμβρίου και 21 Μαρτίου.

Η 21^η του Ιούνη είναι (αστρονομικά) η είσοδός μας στο Καλοκαίρι, που διαρκεί μέχρι την 23^η του Σεπτέμβρη, οπότε μπαίνουμε στο Φθινόπωρο, κ.ο.κ.

Παράδοση

Τα φαινόμενο αυτό είχαν προσέξει από την αρχαιότητα πολλοί λαοί και για να το γιορτάσουν καθιέρωσαν διάφορες τελετές. Ανάμεσα στους πρώτους, βέβαια, ο πιο πολιτισμένος λαός της αρχαιότητας, οι Έλληνες. Οι τελετές αυτές ονομάστηκαν διαβατήριες τελετές, γιατί σηματοδοτούσαν τη μετάβαση από την Άνοιξη στο Καλοκαίρι. και σκοπό είχαν να καθαρίσουν τον άνθρωπο από την προηγούμενη κατάσταση και καθαρό να τον στείλουν στη νέα κατάσταση. Τα καθαρτήρια μέσα ήταν το νερό και η φωτιά. Έτσι οι διαβατήριες τελετές είχαν σχέση με τα δυο αυτά μέσα.

Στην Κύπρο η πιο μεγάλη μέρα του χρόνου βρίσκεται συνήθως κοντά στη γιορτή του Κατακλυσμού και έτσι, μια και είμαστε νησί, συνδέθηκε ως τα σήμερα με το νερό. Για το θέμα αυτό αναφερθήκαμε στο προηγούμενο μας άρθρο: Κατακλυσμός, η γιορτή του Αγίου Πνεύματος, η παράδοση του Κατακλυσμού.  Σήμερα θα δούμε το θέμα από την άποψη της φωτιάς.

Η 21^η του Ιούνη συμπίπτει σχεδόν με την 24^η του ίδιου μήνα, μέρα που η Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει τα γενέθλια του πιο μεγάλου προφήτη, του αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου. Έτσι συνδέθηκε η γιορτή του αγίου με τα έθιμα της φωτιάς κατά κύριο λόγο και του νερού κατά δεύτερο λόγο. Τα έθιμα αυτά δε φαίνεται να υπάρχουν στην Κύπρο, υπάρχουν όμως σε πολλά μέρη της Ελλάδας και έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα. Όπως στην περίπτωση του Κατακλυσμού, έτσι και εδώ ο λαός (με την ανοχή της Εκκλησίας) τις συνέδεσε με Χριστιανικές γιορτές.

Οι αρχαίες γιορτές ονομάζονταν «Κλήδονας» και αναφέρονται ακροθιγώς και στα Ομηρικά Έπη. Η ονομασία σημαίνει σκόρπιες λέξεις που ακούγονταν σε μαντικές τελετές  και από τις οποίες οι άνθρωποι προσπαθούσαν να βγάλουν νόημα. Κατά τις τελετές αυτές οι άνθρωποι πηδούσαν πάνω από φωτιές για να καθαριστούν και εν τω μεταξύ θυσίαζαν σε βωμούς όπου πάλιν υπήρχε φωτιά, από τη τσίκνα των οποίων οι μάντεις εκστασιαζόμενοι  έλεγαν τους «κλήδονές» τους και κατέληγαν τελικά, κατά τα ειωθότα των προγόνων μας, σε γλέντια (αυτό δεν κάνουμε και σήμερα μετά τα πανηγύρια;)

Στις μέρες μας σε πολλές περιοχές της Ελλάδας κατά τη γιορτή του Άη Γιάννη του Πρόδρομου ανάβουν φωτιές πάνω από τις οποίες πηδούν οι άνθρωποι αφήνοντας συνήθως κάποιο «κακό» αντικείμενο να πέσει στη φωτιά καθώς περνούν πάνω από τη φλόγα. Αυτό γινόταν και στην αρχαιότητα, όπου άφηναν το μαγιάτικο στεφάνι του σπιτιού τους, για να φανεί πως τέλειωσε η άνοιξη και μπαίνουμε στο καλοκαίρι.

Το έθιμο συνήθως συνδυάζεται, στη συνέχεια, με το «αμίλητο νερό» που φέρνουν ανύπαντρες κοπέλες χωρίς να μιλούν και το αφήνουν σε κάποιο σπίτι όπου μαζεύονται και άλλες και το ξενυχτούν χωρίς, εννοείται, να μιλούν. Το πρωί καθρεφτίζονται πάνω σ’ αυτό προσπαθώντας να δουν μέσα του την ομορφιά του υποψήφιου γαμπρού, αφήνοντας κάθε μια τους και ένα επιφώνημα χαράς ή απογοήτευσης, σπάζοντας έτσι τη σιωπή της νύχτας.

Τα πιο πάνω έθιμα γίνονται σε πολλές περιοχές της Θράκης, όπου κατοικούν πολλοί Πόντιοι, την Ήπειρο, ιδιαίτερα στις περιοχές των Σαρακατσαναίων, στην Κρήτη, στη Σύρο, στην Κάλυμνο και αλλού. Είναι εξάλλου γνωστό το υπέροχο τραγούδι του Γιάννη Σπανού, που ερμηνεύει ανεπανάληπτα η Χάρις Αλεξίου «Οδός Αριστοτέλους» όπου καταγράφει το γεγονός ως εξής «παίζαν οι μικρότεροι κλέφτες κι αστυνόμους και φωτιές ανάβανε στους απάνω δρόμους, τ’ Άη Γιάννη θα’ τανε θαρρώ…».

Είναι φανερό πως ο λαός μετέθεσε τους «κλήδονες» των αρχαίων μαντών στους ώμους του προφήτη Ιωάννη του Πρόδρομου, τις φωτιές στο πύρινο κήρυγμά του, και το «αμίλητο νερό» στη μακρά σιωπή με την οποία τιμώρησε ο Θεός τον πατέρα του Πρόδρομου, του γέροντα Ζαχαρία, όταν διέγνωσε αμφιβολία στην αναγγελία πως θα αποκτήσει παιδί. Σε πολλές περιοχές μάλιστα αποκαλούν τον Πρόδρομο, Άη Γιάννης ο Κλήδονας! Αλλού αποκαλείται και Άη Γιάννης ο Ριγανάς, γιατί στην έρημο όπου ασκήτευσε για αρκετό καιρό και τρεφόταν με «ακρίδες και μέλι άγριον», δηλαδή με τρυφερές άκρες θάμνων και μέλι από άνθη άγριων φυτών, ξεχώρισε και ευλόγησε το πιο αρωματικό φυτό τη ρίγανη!

Υπέροχε Ελληνικέ Λαέ, πως κατάντησες έτσι σήμερα;

Σπήλια 20/06/2011

Ανδρέας Χρυσάνθου

Τέως Διευθυντής Λυκείου Σολέας