|
ΑΓΙΟΣ ΝΕΟΦΥΤΟΣ ο έγκλειστος
Άγιος Νεόφυτος σε τοιχογραγία - Εγκλείστρα, 12ος αιώνας Εισαγωγή Ο Άγιος Νεόφυτος, 1134-1214, είναι ένας από τους πιο σημαντικούς αγίους της Κύπρου λόγω του πρωτότυπου βίου του, του ξακουστού μοναστηριού που ίδρυσε και των σημαντικών γραπτών που μας άφησε. Ο Άγιος Νεόφυτος έχει ξεπεράσει όχι μόνο τα όρια της Κύπρου αλλά και του Ελληνισμού. Τα γραπτά του έργα, δεκαέξι συνολικά, εκτός της θρησκευτικής, της γλωσσικής και φιλολογικής τους αξίας, έχουν και μεγάλη ιστορική αξία για την Κύπρο και όχι μόνο, γιατί καταγράφουν σημαντικά στοιχεία της ταραγμένης εποχής που έζησε ο Άγιος. Τα κείμενά του έχουν, πέραν του θείου αρώματος, ποιητική υφή.
Στον «αμπελώνα» Ο Νεόφυτος γεννήθηκε στα Λεύκαρα (κατ’ άλλους στο γειτονικό Κάτω Δρυ) το 1134 και είχε άλλα επτά αδέλφια. Είχε από μικρός έφεση προς τα θεία. Δεν έμαθε καθόλου γράμματα, γιατί νωρίς-νωρίς βγήκε στη δουλειά για το ψωμί της πολυμελούς οικογένειάς του. Έγινε γεωργός και είχε ειδικότητα στην καλλιέργεια των αμπελιών, σα να τόξερε πως τελικά προοριζόταν για «τον αμπελώνα του Κυρίου».. Σε ηλικία δεκαοκτώ ετών οι γονείς του θέλησαν να τον παντρέψουν, αλλά αυτός ήθελε άλλου είδους παντρειά. Γι’ αυτό κατέφυγε στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, κοντά στο χωριό Κουτσοβέντης στη νότια πλαγιά του Πενταδάκτυλου, για να ασκητέψει. Εκεί .υπηρέτησε πρώτα στα αμπέλια της μονής, αλλά ταυτόχρονα έμαθε τα πρώτα γράμματα και γρήγορα διάβασε και αποστήθισε όλο το Ψαλτήρι. Πρόσεξε την έφεσή του ο ηγούμενος του μοναστηριού και του όρισε ως νέο διακόνημα εκείνο του βοηθού εκκλησιάρχη. Λεύκαρα Μοναστήρι Αγίου Χρυσοστόμου Αναχωρητής Έμεινε στον Άγιο Χρυσόστομο επτά χρόνια. Το διακόνημά του τον έφερνε σε επαφή με πολύ κόσμο και αυτό δεν τον ικανοποιούσε. Ο Νεόφυτος ήθελε απομόνωση και άσκηση. Έτσι έφυγε για να προσκυνήσει τους Αγίους Τόπους και να αναζητήσει στη γειτονική έρημο, όπου είχε ανθίσει κάποτε ο μοναχισμός, τόπο για να ασκητέψει. Γρήγορα όμως απογοητεύτηκε γιατί η περιοχή είχε προ καιρού κατακτηθεί από τους μουσουλμάνους Άραβες και οι Σταυροφόροι που κατέφθαναν στην περιοχή συγκρούονταν μαζί τους προσπαθώντας να ανακαταλάβουν την Παλαιστίνη.
Έτσι ο μοναχός Νεόφυτος επέστρεψε στην Κύπρο. Το πλοίο κατέπλευσε στην Πάφο. Από εκεί ο Νεόφυτος προγραμμάτιζε να μεταβεί στη Μικρά Ασία, που ήταν ακόμη ελεύθερη και ανθούσε σ’ αυτήν ο μοναχισμός, για να εκπληρώσει την διακαή επιθυμία του να γίνει ασκητής. «Άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων, άλλα δε Θεός κελεύει», λέει ένα αρχαίο ρητό. Έτσι ο Νεόφυτος έπεσε θύμα ληστείας στο λιμάνι, έχασε το ναύλο και έμεινε δέσμιος στην Πάφο. Δεν μεμψιμοίρησε όμως, δεν σκανδαλίστηκε, αλλά αντιλαμβανόμενος τη θεία απόφαση, πήρε την ανηφόρα για το γειτονικό Μελισσόβουνο. Ανεβαίνοντας την πλαγιά βρήκε στο ασβεστολιθικό αυτό βουνό μια σπηλιά σε μια σχεδόν κατακόρυφη ράχη. Σκαρφάλωσε σ’ αυτήν και βρήκε αυτό που τόσο ποθούσε: χώρο κατάλληλο για απομόνωση και άσκηση.
«Έγκλειστος» Ο Νεόφυτος ήταν 26 ετών. Παρόλο τούτο πήρε την απόφαση να μείνει στη σπηλιά αυτή έγκλειστος για το υπόλοιπο της ζωής του και έτσι την ονόμασε «Εγκλείστρα». Έζησε σ’ αυτήν εξήντα ολόκληρα χρόνια. Με την ορμή και τη δύναμη των νιάτων του άρχισε να λαξεύει τη σπηλιά και να τη μεγαλώνει. Έτσι έφτιαξε το κελί του και ένα μικρό ναό που τον αφιέρωσε στον Τίμιο Σταυρό, όπως ήταν και η εκκλησιά του χωριού του. Σε ένα σημείο του ναού έσκαψε τον τάφο του. Εκεί, έγκλειστος, ασκείτο και μελετούσε. Ο αυτοδίδακτος Νεόφυτος ήταν ακούραστος μελετητής. Συνέλεγε και μελετούσε διάφορα συγγράμματα τα οποία φύλαττε με περισσή επιμέλεια. Έτσι δημιούργησε μια αξιόλογη προσωπική βιβλιοθήκη, η οποία προσήλκυε αρκετούς μελετητές. Οι συζητήσεις του μαζί τους διεύρυναν το πνεύμα του «εγκλείστου». Τριανταπέντε από τα βιβλία της βιβλιοθήκης του σώθηκαν και φυλάγονται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού. (Προφανώς, οι Φράγκοι, τότε που μας είχαν υπόδουλους, ανάμεσα στα πολλά που μας άρπαξαν ήταν και η βιβλιοθήκη του Αγίου Νεοφύτου.)
Η Εγκλείστρα
Η ασκητική ζωή του Νεόφυτου, η «αετοφωλιά» που επέλεξε να ζήσει και ο μεστός του λόγος, που είχε το θείο άρωμα, έγιναν γρήγορα αντικείμενο θαυμασμού και παραμυθίας και η Εγκλείστρα του τόπος καταφυγής όσων διψούσαν το λόγο του Θεού ή γύρευαν θεία γιατρειά.
Ηγούμενος Ο Άγιος Νεόφυτος φαίνεται να έμεινε απομονωμένος στην Εγκλείστρα του για δέκα χρόνια (1160-1170). Ο ενάρετος βίος και η φήμη του οδήγησαν τον τότε επίσκοπο Πάφου Βασίλειο Κίνναμο να έρθει σε επαφή μαζί του και να τον πείσει να χειροτονηθεί ιερέας. Το σημαντικό αυτό γεγονός και η εμμονή πολλών πιστών να ακολουθήσουν το παράδειγμά του, τον οδήγησε στην απόφαση να ιδρύσει μοναστήρι. Πρόκειται για το ξακουστό μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου που υπάρχει δίπλα στην Εγκλείστρα και λειτουργεί αδιάκοπα μέχρι τις μέρες μας παράγοντας λαμπρό έργο.
Η ίδρυση του μοναστηριού δημιούργησαν, στο Νεόφυτο, ευθύνες απέναντι στους μοναχούς του και τον κόσμο που προσέτρεχε σ’ αυτό. Έτσι άρχισε να κηρύττει και να γράφει. Αυτά τα πράγματα όμως ήθελαν αυτοσυγκέντρωση και ησυχία. Έτσι δενε εγκατέλειψε την Εγκλείστρα του. Αντίθετα όταν μοναχοί και πιστοί εμπόδιζαν την απομόνωσή του, ανέβηκε πιο ψηλά στο βράχο και λάξευσε μια νέα πιο μικρή Εγκλείστρα. που την. ονόμασε «Άνω Σιών». Εκεί δημιούργησε και ένα άλλο παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή. Στις 24 του Γενάρη του 1198 ο Νεόφυτος κατρακύλησε από την «Άνω Σιών» αλλά σώθηκε ως εκ θαύματος.
Αγιογράφηση Αρχικά τα κοινόχρηστα κτίσματα της Μονής ήταν ό, τι περιείχε η πρώτη Εγκλείστρα. Το 1183 ο Νεόφυτος κάλεσε τον ξακουστό Κωνσταντινουπολίτη ζωγράφο Θεόδωρο Αψευδή που διακόσμησε με αγιογραφίες τόσο το αρχικό κελί του Αγίου όσο και το μικρό ναό του Τιμίου Σταυρού, που ήταν τώρα το καθολικό του Μοναστηριού. Στις τοιχογραφίες εικονίζεται δυο φορές ο Άγιος Νεόφυτος. Στη μια ο Άγιος ως γέροντας παραλαμβάνεται από δυο αγγέλους. Προφανώς έτσι θέλησε να τονίσει τον πόθο του για τον Παράδεισο. Στην άλλη ο Άγιος παριστάνεται γονυπετής ενώπιον του Χριστού, ως κτήτορας της Μονής. Ο Νιπτήρας - Εγκλείστρα Η Φιλοξενία του Αβραάμ - Εγκλείστρα Συγγραφέας Ο Νεόφυτος όταν δημιούργησε το μοναστήρι του ένιωσε την ανάγκη να γράψει. Κατέγραφε τις ομιλίες του, κρατούσε αντίγραφα των επιστολών του, κατέγραφε τις ερμηνείες του στα βιβλία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης που του άρεσαν, τους μοναστικούς κανόνες που ήθελε να ακολουθούν οι μοναχοί του κ.ά.. Ο ίδιος αναφέρει πως έγραψε τα εξής δεκαέξι βιβλία:
Ένα σπουδαίο έργο του, που ο ίδιος δεν το αναφέρει, είναι μια επιστολή του με τίτλο «Τα περί την Χώραν Κύπρον σκαιών» στην οποία περιγράφει και σχολιάζει τα δραματικά γεγονότα περί το 1200: Αποστασία Ισαάκιου Κομνηνού, κατάληψη της Κύπρου από το Ριχάρδο Λεοντόκαρδο και πώλησή της στους Φράγκους, κατάληψη των Αγίων Τόπων από τον Σαλαντίν, της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους κ.ά. Το 1953, όταν ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης επισκέφθηκε την Κύπρο τόσο εντυπωσιάστηκε από την επιστολή αυτή, που έγινε αφορμή να γράψει ένα από τα εκλεκτά του ποιήματα με τίτλο ακριβώς τον ίδιο με την επιστολή του Αγίου.
Τα έργα του Αγίου Νεοφύτου έχουν εκδοθεί από την ομώνυμη μονή του Αγίου το 2008 επί ηγουμενίας του Επισκόπου Χύτρων κ. Λεοντίου. Πρόκειται για μια επιστημονική έκδοση πέντε ογκωδών τόμων. Η Ακαδημία Αθηνών βράβευσε το Ηγουμενοσυμβούλιο της Μονής για το κατόρθωμά της. Η Μονή του Αγίου Νεοφύτου οργανώνει κατά καιρούς διεθνή συνέδρια για τον Άγιο και το έργο του.
Εκδημία Ο Άγιος Νεόφυτος πέθανε στις 12 Απριλίου του 1219 σε ηλικία 85 ετών. Το λείψανό του τοποθετήθηκε στον τάφο που ο ίδιος λάξεψε στο ναό του Τιμίου Σταυρού της πρώτης Εγκλείστρας του. Ο τάφος κτίστηκε με τοίχο που ζωγραφίστηκε απέξω για να μην προκαλεί. Εκεί ξεχάστηκε το λείψανο του Αγίου μέχρι το 1750 οπότε ανακαλύφθηκε τυχαία. Τα λείψανο του Αγίου μεταφέρθηκε από τότε στο νέο καθολικό της Μονής του και έκτοτε φυλάσσεται εκεί. Τμήματα του λειψάνου του βρίσκονται στον Άγιο Μάμα Μόργου, στον Κύκκο και το Μαχαιρά.
Η κάρα του Αγίου Το μοναστήρι του Αγίου Ο Άγιος Νεόφυτος ήθελε ένα μοναστήρι λίγων ασκητών που, πέραν της πνευματικής άσκησης και των καθημερινών διακονημάτων τους, να μελετούν και να προοδεύουν τόσο πνευματικά όσο και γραμματικά. Για την ορθή λειτουργία του μοναστηριού συνέγραψε το βιβλίο «Τυπική Διάταξις» που απετέλεσε πρότυπο και για άλλες μονές. Το νέο καθολικό της μονής κτίστηκε περί το 1500 και είναι ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το 1631 το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με τη σύμφωνη γνώμη της Εκκλησίας της Κύπρου, κήρυξε το μοναστήρι σταυροπηγιακό.
Το Σταυροπηγιακό Μοναστήρι του Αγίου
Το 1779 με τη συνεργασία της μονής και έξοδα του αρχιμανδρίτη Κυπριανού εκδόθηκαν στη Βενετία κάποια έργα του Αγίου Νεοφύτου, πράγμα που αναθέρμανε το ζήλο για τη μελέτη των λόγων του. Την 9η Ιουλίου 1821 εκτελείται, μαζί με τους άλλους ιεράρχες και προκρίτους της Κύπρου, για τη συμμετοχή του στον ξεσηκωμό του έθνους ο ηγούμενος της μονής Ιωακείμ. Επί ηγουμενίας Λαυρεντίου άρχισε προσπάθεια έκδοσης του έργου του Αγίου Νεοφύτου από τον Ιωάννη Τσικνόπουλο, που έκαμε σημαντικό έργο, αλλά ήταν αδύνατο να ολοκληρωθεί από ένα μόνο άνθρωπο. Το έργο αυτό ολοκληρώθηκε επί ηγουμενίας του επισκόπου Χύτρων Λεοντίου, αφού εργάστηκε για δεκαέξι χρόνια ομάδα καθηγητών Πανεπιστημίου βοηθούμενη και από άλλους.
Ανδρέας Χρυσάνθου Σπήλια 25/09/2011
|
