Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΟΥ

(μέρος πρώτο)

Ετυμολογία

Οι πλείστοι «ετυμολόγοι» αποδίδουν το όνομα του Καρναβαλιού στις λατινικές λέξεις carne (=κρέας) και  vale (=σηκώνω), δηλαδή απέχω από το κρέας (=Απόκριες) ή σηκώνω το κρέας (=Σήκωσες). Είναι όμως πράγματι Λατινική η λέξη Καρναβάλι;

Στον Όμηρο συναντούμε τη λέξη «καρ» δηλαδή κεφάλι, εξ ου και η ακόμα χρησιμοποιούμενη λέξη κάρα, που αναφέρεται συνήθως σε κεφαλή αγίου. Από εδώ προέρχεται η λέξη «κάρνος» ή «κριός», δηλαδή κριάρι. Κάρνος ήταν στην Ελληνική Μυθολογία της Ακαρνανίας  από την εποχή των Δωριέων, μια μικρή θεότητα που υπηρετούσε το μεγάλο θεό Απόλλωνα ως μάντης. Ο μάντης αυτός μάλιστα θυσιάστηκε υπέρ του Απόλλωνα. Έτσι οι αρχαίοι Ακαρνάνες καθιέρωσαν γιορτές για χάρη τόσο του Κάρνου όσο και του Απόλλωνα που τις ονόμαζαν «Κάρνεια».

Στον Όμηρο συναντούμε και το επίρρημα «βάλλε» από το οποίο προέρχεται το ρήμα «βαλλίζω» που σημαίνει χοροπηδώ.

Επομένως οι «πιστοί» της αρχαίας Ακαρνανίας κατά τις γιορτές των «Καρνείων» τιμούσαν τον Απόλλωνα και το μάντη του «καρναβαλίζοντας», δηλαδή ντυμένοι με προβιές ή φορώντας κέρατα χοροπηδούσαν.

Να θυμηθούμε πως παρόμοιο έθιμο διατηρείται ακόμη και σήμερα στην Αραδίππου, όπου άντρες ντυμένοι με προβιές και κουδούνια περιφέρονται τις Σήκωσες στους δρόμους χοροπηδώντας και αστεϊζόμενοι με τους κατοίκους.

Το Καρναβάλι, λοιπόν, έχει Ελληνική προέλευση, όπως πολλές Λατινικές λέξεις, πολλοί Ρωμαίοι θεοί και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες. Γενικά είναι γνωστόν πως οι Ρωμαίοι υπέταξαν στρατιωτικά τους Έλληνες, αλλά οι Έλληνες υπέταξαν πολιτισμικά τους Ρωμαίους με τον ασυναγώνιστο πολιτισμό τους.

Διονυσιακές τελετές

Ο Διόνυσος ήταν δεύτερης τάξης θεότητα του Ολύμπου. Η λατρεία του άργησε να διαδοθεί στην Ελλάδα. Ο Διόνυσος ήταν θεός του κρασιού και της ανανέωσης. Λατρευόταν αρχικά στη Θράκη και την αποικία των Θρακών Φρυγία της Μικράς Ασίας, όπου καλλιεργούνταν αμπέλια και παραγόταν κρασί.

Το αμπέλι διαδόθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα μάλλον την τελευταία χιλιετία π. Χ. Τότε πρέπει να αναγνωρίστηκε από τους «ζωηρούς» Έλληνες και η αξία του κρασιού, ως μέσου διασκέδασης, ευθυμίας και μετάθεσης σε άλλους κόσμους, όπου χωρίς περιστολές απελευθερωνόταν ο εσώτερος, συνήθως, κατώτερος εαυτός τους. Γι’ αυτό και ο Θεός του κρασιού άρχισε να λατρεύεται όλο και πιο πολύ από τους Έλληνες του νότου και ειδικά από τους Αθηναίους που εύρισκαν το κρασί μέσο απελευθέρωσης του πνεύματος, γι αυτό και φιλοσοφούσαν ή εκδήλωναν καλλιτεχνικές εξάρσεις μετά από καλό φαΐ και καλό κρασί.

Στην Αθήνα μάλιστα καθιερώθηκαν από τον πέμπτο π.Χ. αιώνα μεγάλες τελετές προς τιμήν του Διονύσου, τα Ανθεστήρια, που οργανώνονταν προς το τέλος του Φεβράρη ή αρχές του Μάρτη, που συμπίπτουν (τυχαία;;) με τις σημερινές Απόκριες..

Οι γιορτή των Ανθεστηρίων ήταν τριήμερη.

1. Η πρώτη μέρα ονομαζόταν Πιθοίγια. Σ’ αυτήν άνοιγαν τους πίθους με το νέο κρασί, έκαναν σπονδές στο Διόνυσο και δοκίμαζαν τη νέα παραγωγή χορεύοντας και τραγουδώντας.
2. Η δεύτερη μέρα ονομαζόταν Χόες. Σ’ αυτήν γινόταν η είσοδος του Διόνυσου στην πόλη. Ο Θεός βρισκόταν σε καράβι με τροχούς. Το καράβι περιστοίχιζαν οι ακόλουθοί του, οι Σάτυροι, που πείραζαν τον κόσμο και βωμολοχούσαν. Οι Σάτυροι φορούσαν προβιές και μάσκες και χοροπηδούσαν. Ακολουθούσαν ο «ιερός γάμος» του Θεού με τη «βασσιλίνα», τη σύζυγο του αρχιερέα. Η μέρα ολοκληρωνόταν με διαγωνισμούς οινοποσίας.
3. Η Τρίτη μέρα ονομαζόταν Χύτροι. Σ΄ αυτή οι νοικοκυρές έβραζαν κόλλυβα σε χύτρα και τα αφιέρωναν στον ψυχοπομπό θεό Ερμή. Οι αρχαίοι πίστευαν πως τη μέρα αυτή τα πνεύματα των πεθαμένων τους ξαναγύριζαν στη ζωή και κυκλοφορούσαν αθέατα μεταξύ τους.

Νομίζω πως οι ομοιότητες των αρχαίων Ανθεστηρίων με τα σημερινά Καρναβάλια είναι τόσο φανερές που δεν χρειάζονται επισήμανση. Απλώς θυμίζω πως την παραμονή των Καρναβαλιών είναι το Ψυχοσάββατο, μια μέρα αφιερωμένη σε μνημόσυνα των αποθαμένων μας!

Ανδρέας Χρυσάνθου

28/02/2012

Καρναβάλι 2

.